لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

سابقه و هدف: مطالعه کارایی ماشین آلات چوبکشی به منظور آگاهی از میزان تولید و هزینه ساعتی آن ها، می تواند برنامه ریزان را در انتخاب و تخصیص سیستم بهینه با توجه به شرایط مختلف در عرصه های جنگلی یاری نماید. در پژوهش حاضر کارایی سرعت اسکیدر چنگال دار HSM904 در سیستم چوبکشی گرده بینه کوتاه در سری 2 (ارزفون) جنگل های چوب و کاغذ مازندران مورد مطالعه قرار گرفت.مواد و روش ها : بدین منظور قبل از انجام عملیات چوبکشی، 6 کلاسه شیب (10 تا 28 درصد با فواصل 3 درصد) بر روی یک مسیر چوبکشی با جهت چوبکشی رو به بالا به طول 700 متر انتخاب گردید. حین انجام عملیات چوبکشی علاوه بر متغیر شیب طولی مسیر، حجم بار در هر نوبت در دو طبقه (کمتر از 3.5 و و بیشتر از 3.5 مترمکعب) و تعداد بینه در هر نوبت (کمتر از 2 و بیشتر از 2 اصله) مورد مطالعه قرار گرفت.یافته ها: نتایج حاصل از زمان سنجی پیوسته، بر اساس 156 نوبت کاری (26 نوبت در هر کلاسه شیب) نشان داد که در حرکت بدون بار، کلاسه شیب 13 تا 16 درصد تاثیر معنی داری را بر روی سرعت ماشین داشته است و بیشترین سرعت اسکیدر در این کلاسه شیب به ثبت رسید، حداقل سرعت نیز در کلاسه شیب (22 تا 25 درصد) و بعد از آن ثبت گردید. طوری که نتایج حاصل از تجزیه واریانس دو طرفه عوامل تاثیرگذار بر عملکرد اسکیدر چنگال دار HSM904 در حرکت با بار نشان داد که تنها عامل شیب و حجم بار بر روی عملکرد سرعتی دستگاه تاثیر معنی دار داشته است (P<0.05)، اما اثر تعداد بینه معنی دار نبوده است. بیشترین کارایی سرعت اسکیدر در کلاسه شیب 10 تا 13 درصد با حجم بار بیشتر از 3.5 مترمکعب و کمترین آن در شیب 19 تا 28 درصد با حجم بار بیشتر از 3.5 مترمکعب در هر نوبت ثبت گردید.نتیجه گیری : نتایج مطالعه حاضر نشان داد که به کارگیری اسکیدر چنگال دار HSM904 در مسیرهای چوبکشی با شیب 25 تا 28 درصد به دلیل کمتر شدن مجموع زمان چوبکشی و طی نمودن طول کمتری از مسیر چوبکشی به لحاظ اقتصادی قابل توجیه می باشد.

تغییر کاربری زمین، به طور قابل توجهی می تواند بر هیدرولوژی یک حوزه ی آبخیز جنگلی تأثیر بگذارد. پوشش گیاهی نقش مهمی در جلوگیری از فرسایش خاک دارد. برداشت چوب، تاج پوشش را تغییر می دهد و خاک را در معرض آب و باد قرار می دهد. فشردگی خاک و حذف پوشش کف جنگل در مسیر های چوبکشی باعث کاهش ظرفیت گنجایش آب در خاک و در نتیجه کاهش سرعت نفوذ آب و افزایش رواناب شده که سبب هدررفت خاک می شود. به منظور اندازه گیری نرخ هدر رفت خاک در دو طبقه شیب مسیر و بررسی اثر مسیر های چوبکشی بر مقدار هدررفت خاک، این تحقیق در بخش گرازبن جنگل خیرود در دو منطقه ی شاهد و مسیرچوبکشی بعد از عملیات چوبکشی در سطح قطعه نمونه به مدت یکسال (پاییز 1393 تا پاییز 1394) انجام شد. نتایج نشان داد که بیشترین میزان رسوب با مقدار 938/1 گرم در لیتر مربوط به فصل پاییز در مسیر چوبکشی با شیب 20-40 درصد و کمترین میزان رسوب با مقدار 1/0 گرم در لیتر مربوط به فصل پاییز در منطقه ی شاهد با شیب 20-40 درصد است. نوع پوشش (مسیر چوبکشی و منطقه ی شاهد)، فصل و اثرات متقابل پوشش و فصل، از نظر آماری بر میزان رسوب اثر معنی دار دارد، ولی شیب و اثرات متقابل پوشش و شیب و همچنین شیب و فصل از نظر آماری بر میزان رسوب معنی دار نیست. آزمون گروه بندی میانگین ها (دانکن) نشان داد که بین مقدار رسوب تولیدی در فصول مختلف از نظر آماری اختلاف معنی داری وجود دارد و فصل پاییز دارای بیشترین مقدار رسوب و فصل بهار و تابستان دارای کمترین مقدار رسوب تولیدی است. هرچند بین مقدار رسوب تولیدی در فصول بهار و تابستان از نظر آماری اختلاف معنی داری وجود ندارد.

به منظور ارزیابی عملکرد اسکیدر چرخ لاستیکی تیمبر جک C-450 در سیستم چوبکشی گرده بینه سری 9 جنگل شفارود در شمال ایران انتخاب شد. در این بررسی بعد از مشخص کردن اجزای کار یک نوبت چوبکشی از پای کنده تا دپوی کنار جاده تعداد 41 مورد چوبکشی زمان سنجی شد. همچنین علاوه بر اندازه گیری زمان اجزای تشکیل دهنده یک نوبت چوبکشی در هنگام کار، فاکتورهایی نظیر فاصله چوبکشی، حجم بار، شیب طولی مسیر، مسافت وینچ کردن بار و تعداد گرده بینه در هر نوبت اندازه گیری و نوع گونه شناسایی شد. پس از تجزیه و تحلیل داده ها و تعیین معادله ریاضی پیش بینی زمان چوبکشی نتایج زیر به دست آمد: بهترین مدل زمان انجام کار به صورت تابعی از متغیرهای مستقل حجم بار در هر نوبت، فاصله چوبکشی، مسافت وینچ کردن بار و تعداد گرده بینه در هر نوبت چوبکشی است. مقدار تولید بدون احتساب زمان های تاخیر 13.38 مترمکعب در ساعت و با احتساب زمان تاخیر 10.56 مترمکعب در ساعت برآورد گردید. نرخ ماشین 290422 ریال در ساعت برآورد شد. به منظور تعیین هزینه چوبکشی از مدل هزینه یابی پیشنهادی FAO استفاده شد که بر اساس محاسبات انجام شده، هزینه چوبکشی هر متر مکعب با احتساب زمان های تاخیر  32995ریال و هزینه چوبکشی هر متر مکعب بدون احتساب زمان های تاخیر 26653 ریال برآورد شد.تأخیرها بعد از زمان حرکت با بار و زمان حرکت بدون بار بیشترین زمان را به خود اختصاص می دهد. زمان وینچ کردن بار چهارمین جزء زمانی مهم در این بررسی بوده است. با افزایش فاصله چوبکشی و مسافت وینچ کردن بار در هر نوبت حمل، هزینه چوبکشی هر متر مکعب به صورت خطی افزایش می یابد. افزایش حجم بار در هر نوبت چوبکشی، هزینه چوبکشی واحد حجم چوب خارج شده از جنگل را کاهش می دهد.

بررسی و ارزیابی سیستم های بهره برداری و تعیین روش های متناسب با شرایط توپوگرافی جنگل های شمال به دلیل اهمیت خاص فعالیت های بهره برداری، حمل و نقل فرآورده ها و جاده سازی، به عنوان پرهزینه ترین و مخرب ترین فعالیت های جنگلداری، موردنیاز است. در این تحقیق ارزیابی اقتصادی سیستم چوبکشی اسکیدر چرخ زنجیری زتور در جهت چوبکشی رو به بالا مد نظر می باشد. بعد از عملیات صحرایی و زمان سنجی سیستم، با استفاده از مدل رگرسیون مرحله ای، مدل پیش بینی زمان چوبکشی ارائه شده است. از بین اجزای هر نوبت چوبکشی اسکیدر چرخ زنجیری زتور، حرکت با بار و حرکت خالی بیشترین زمان هر سیکل را تشکیل می دهند و از میان تاخیرها، تاخیر فنی بیشترین زمان را شامل می شود. در مدل پیش بینی زمان چوبکشی با زتور فاصله چوبکشی و شیب مسیر معنی دار شده اند. میزان تولید ساعتی زتور 5.12 متر مکعب در ساعت و هزینه تولید سیستم فوق 119795 ریال به ازای هر متر مکعب بدست آمده است. بنابراین به دلیل اینکه سرعت زتور و درنتیجه راندمان آن پایین است درنتیجه در فواصل طولانی و در جاهایی که زمان چوبکشی محدود است، بکارگیری این سیستم برای عملیات چوبکشی توصیه نمی شود. ولی از آنجایی که قدرت این ماشین زیاد است و استقرار آن نیز سریع انجام می گیرد، بنابراین بکارگیری این سیستم به طور ترکیبی با سایر سیستم ها توصیه می شود.

امروزه اهمیت استفاده از مسیر های چوبکشی متناسب با روش های بهره برداری و شیوة جنگل شناسی در واحد های جنگلداری شمال کشور، ضرورت ارزیابی دقیق و همه جانبة این مسیر ها را ایجاب می کند. همچنین تردد ماشین آلات در مسیر های چوب کشی تأثیر زیادی روی خصوصیات فیزیکی خاک دارد، تا حدی که با گذشت چندین سال، خصوصیات فیزیکی خاک در مسیر های چوبکشی نمی تواند ترمیم شود. هدف از انجام این پژوهش اندازه گیری نرخ رواناب در دو طبقة شیب 20%-0 و 40%-20% مسیر های چوبکشی است. به این منظور در منطقة بهره برداری شده در مسیر چوبکشی و منطقة شاهد در بخش گرازبن جنگل خیرود اقدام به نمونه برداری از رواناب تولیدی شد. در این تحقیق از بارش های طبیعی منطقه به دلیل ایجاد تکرارهای بیشتر و به دست آوردن اطلاعات استفاده شد. با توجه به نرمال بودن رواناب تولیدی به-وسیلة آزمون های پارامتری مقایسة میانگین بین آن ها صورت گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که مسیر های چوبکشی و کاهش پوشش گیاهی عامل اصلی افزایش رواناب در جنگل های طبیعی هستند و نوع پوشش، تغییر فصل و اثرات متقابل آن ها بر میزان رواناب تأثیر معنی دار دارند. به عبارت دیگر، مقدار بارش و تغییر فصل بر میزان رواناب تولیدی نقش دارند، همچنین در تحقیق حاضر شیب و اثرات متقابل آن ها اثر معنی داری بر مقدار رواناب تولیدی نداشته است.

در سال های اخیر، مطالعة فرآیندهای بازیابی مسیرهای چوبکشی شتاب بیشتری گرفته است. بنابراین، مطالعة حاضر به دنبال این است که آیا بازیابی کامل مشخصه های خاک و زادآوری طبیعی گونه های درختی در مسیرهای چوبکشی صورت گرفته است یا خیر. به منظور دستیابی به اهداف پژوهش، چهار مسیر چوبکشی با کلاسة سنی 5، 15، 25 و 35 سال براساس آخرین سالی که عملیات چوبکشی در مسیرها صورت گرفته بود، انتخاب شدند. هر مسیر چوبکشی با کلاسة سنی معین با 3 تکرار در جنگل انتخاب و در هر مسیر چوبکشی 3 کلاسة شدت ترافیک کم، متوسط و شدید مشخص شد. در مجموع در مسیرهای چوبکشی 72 نمونه خاک و در منطقة شاهد 24 نمونه خاک برداشت شد. برای ارزیابی وضعیت زادآوری در مسیرهای چوبکشی، در هر شدت ترافیک، به صورت تصادفی یک پلات به ابعاد 40 متر مربع پیاده شد. در تمامی مسیرهای چوبکشی با افزایش شدت ترافیک از کم به زیاد، جرم مخصوص ظاهری خاک، مقاومت به نفوذ و تخلخل ریز افزایش یافته است، درحالی که تخلخل کل، تخلخل درشت و درصد رطوبت خاک با افزایش شدت ترافیک از کم به زیاد، کاهش داشته اند. زادآوری طبیعی تمام گونه های موجود در مسیرهای چوبکشی و جنگل طبیعی تفاوت معنی داری داشتند. یافته ها تأیید می کنند که نرخ بازیابی فرایندی طولانی است و زمان بیشتری از 35 سال برای بهبودی کامل خصوصیات فیزیکی لازم است. از آنجا که جنگل های هیرکانی کانون های تنوع زیستی هستند، مدیران جنگل باید توجه ویژه ای به عملیات برداشت مکانیزة چوب در این مناطق داشته باشند، زیرا احیای خاک های جنگلی فشرده، چندین دهه طول می کشد.

مسیرهای چوبکشی در این پژوهش مسیرهایی است که دوره بهره برداری در آنها پایان یافته است. از این رو، این مسیرها پس از استفاده باید بتوانند آب را در خود نفوذ دهند تا از فرسایش خاک و بر هم خوردن چرخه هیدرولوژی جلوگیری به عمل آید. به منظور اصلاح کوبیدگی خاک در مسیرهای چوبکشی مذکور در جنگل های دارابکلا، چهار تیمار اصلاح کوبیدگی شامل مالچ پاشی با مازاد مقطوعات، ایجاد بانکت های مورب و قائم بر مسیر و تیمار مختلط (مالچ پاشی با مازاد مقطوعات در مجاورت بانکت قائم) و دو تیمار شاهد شامل داخل توده و داخل مسیر قبل از اصلاح مورد بررسی قرار گرفت. در کل 61 نمونه خاک، قبل و بعد از انجام عملیات اصلاح کوبیدگی از عمق صفر تا 10 سانتی متری برداشته شد و برای اندازه گیری وزن مخصوص ظاهری به آزمایشگاه منتقل شد. نتایج نشان داد که تنها تیمار مختلط (بانکت قائم و مازاد مقطوعات) سبب شد تا کوبیدگی خاک مسیر چوبکشی به طور معنی داری کاهش پیدا کند، اما هنوز با گذشت 18 ماه از انجام این تیمار، مقدار وزن مخصوص ظاهری خاک با مقدار منطقه شاهد (1.06 گرم در سانتی متر مکعب) تفاوت معنی دار داشت. روند کاهش کوبیدگی در داخل رد چرخ ها سریع تر از محور میانی بود.

مدت زمان احیای مسیرهای چوبکشی بعد از عملیات بهره ­برداری به منظور بازیابی پوشش گیاهی در راستای حفظ جنگل­ ها اهمیت ویژه­ای دارد. هدف از این پژوهش ارزیابی بلندمدت احیای پوشش گیاهی مسیرهای چوبکشی بعد از عملیات چوبکشی در جنگل خیرود بود. بدین منظور تعداد 54 قطعه نمونه (1×1 متری) به صورت تصادفی شامل 27 قطعه در مسیرهای چوبکشی با سن بهره ­برداری 5، 10، 15 سال با سه شدت ترافیک کم، متوسط، زیاد و 27 قطعه نمونة شاهد با فاصله 10 متر از مسیر چوبکشی موازی همان مسیرهای برداشت شد و کلیة گیاهان درون قطعات نمونه شناسایی و فراوانی آن­ ها شمارش و گونه ­ها به تفکیک علفی و درختی و خانوادة آن ها شناسایی شدند. نتایج نشان داد از میان سه تیمار بررسی شده (شدت ترافیک، سن بهره ­برداری و اثر متقابل ترافیک × سن بهره­ برداری)، عامل شدت ترافیک به تنهایی بر احیای پوشش گیاهی در مسیر چوبکشی تأثیر معنی­ داری دارد ولی عامل سن بهره ­برداری و برهمکنش شدت ترافیک و سن بهره ­برداری تأثیر معنی­ داری نداشتند. نتایج مطالعة حاضر نشان داد که عامل ترافیک تأثیر معنی ­داری بر روی فراوانی گونه ­ها دارد. همچنین در هر سه عامل شدت ترافیک، سن بهره ­برداری و اثر متقابل ترافیک × سن بهره­ برداری، گونه ­های درختی در مقایسه با گونه­ های علفی نسبت به تغییرات خاک تأثیرپذیرتر هستند. بنابراین شدت ترافیک می­ تواند بر تنوع گونه ­ها و تعداد گیاهان در مسیرهای چوبکشی مؤثر باشد و این تأثیر در گونه ­های درختی بیشتر از گونه­ های علفی می ­باشد.